Zajęcia będą poświęcone filozofii feministycznej – od jej początków w XVIII wieku po najnowsze stanowiska takie jak nowy materializm. Ponieważ nurt ten rozwijał się szczególnie dobrze w XX wieku, nacisk zostanie położony na dwudziestowieczne przedstawicielki dyscypliny i związek ich stanowisk z najważniejszymi nurtami filozofii tego stulecia – filozofią analityczną, fenomenologią, poststrukturalizmem i marksizmem, a także na praktyczne konsekwencje i możliwe zastosowania poszczególnych podejść filozoficznych.
Cele dydaktyczne:
– zapoznanie uczestniczek z filozofią feministyczną, zwłaszcza dwudziestowieczną i współczesną, jej wpływem na feministyczną teorię i praktykę
– pogłębienie umiejętności interpretowania tekstów filozoficznych, a także dostrzegania ich związków z naukami szczegółowymi i polityką
Zakres tematów: – filozofia feministyczna od początków jej istnienia (XVIII w.) do współczesności
Zajęcia poświęcone będą wieloaspektowej analizie siostrzeństwa i braterstwa w różnych kontekstach: społecznym, rodzinnym, politycznym. Rozpoczniemy od analizy tego, w jaki sposób nauki społeczne podchodziły do problematyki rodzeństwa, przez długi czas wyraźnie zaniedbywanej przez badaczy i badaczki rodziny. Omówimy również kluczowe ustalenia dotyczące roli, jaką rodzeństwo odgrywa w poszczególnych okresach życia jednostek. Drugie zajęcia poświęcone zostaną ujęciu rodzeństwa w perspektywie psychoanalizy, która dostarcza inspirującej perspektywy włączającej refleksję nad relacjami rodzinnymi w szerszy kontekst społeczny, w tym w kontekst nierówności płci. W dalszej części kursu osoby w nim uczestniczące zapoznają się z badaniami na temat relacji między braćmi i siostrami w kontekście kształtowania relacji, komunikacji i opieki. Podczas przedostatnich zajęć dokonamy rekonstrukcji znaczeń siostrzeństwa i braterstwa w kontekście polityki i feminizmu oraz ideologii wojny. Ostatnie zajęcia będą miały charakter warsztatowy: uczestnicy i uczestniczki zajęć będą mieli okazję dokonać analizy wybranych przez siebie (lub zaproponowanych przez prowadzącą) tekstów kultury przy wykorzystaniu pojęć i badań poznanych w trakcie kursu.
Zajęcia będą obejmowały medium teatru i sztuk performatywnych, ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich trzech dekad. Będziemy śledzili wzajemne relacje, przepływy, strategie oddziaływania pomiędzy teatrem, performansem (pojmowanym szeroko, nie tylko jako performans artystyczny) a społeczeństwem. Oglądając archiwa teatralne, rejestracje i dokumentacje spektakli, remiksy, rekonstrukcje, reperformnse, zajmiemy się następującymi zagadnieniami w kolejnych blokach tematycznych:
Zajęcia poświęcone są prowadzonym we współczesnej humanistyce debatom nad wybranymi aspektami gender studies, w szczególności poststrukturalistycznej teorii płci kulturowej i ciała autorstwa Judith Butler oraz jej dziedzictwem w badaniach queerowych i badaniach nad seksualnością. Tematy zajęć obejmują elementy badań transgenderowych oraz badań nad grubością/rozmiarem i niepełnosprawnością. W czasie zajęć będziemy pracować na tekstach teoretycznych i popularnych.
Warsztat będzie poświęcony zjawiskom towarzyszącym dyskryminacji, m.in. takim jak sytereotypy, uprzedzenia, mikronierówności, rola władzy w procesie dyskryminacji i wykluczania, relacja grup większościowych z mniejszościowymi. Forma zajęć z założenia ma sprzyjać autorefleksji osób uczestniczących nad swoją pozycją społeczną, „trudną grupą”, czy doświadczeniem własnym wykluczenia bądź dyskryminacji, ale również doświadczeniem bycia sprawcą czy sprawczynią nierównego traktowania. Warsztat będzie obejmował zajęcia interaktywne, w których osoby uczestniczące, będą miały przestrzeń do dzielenia się swoimi doświadczeniami, obserwacjami i opiniami, dyskutując i konsultując sytuacje z własnego doświadczenia bądź osób z ich otoczenia z trenerką antydyskryminacyjną, która jest również pełnomocniczką procesową specjalizującą się w prawie antydyskryminacyjnym. Na zakończenie warsztatu osoby uczestniczące obejrzą film, dot. zjawiska dyskryminacji, obrazujący mechanizm wykluczenia na przykładzie zjawiska rasizmu w Stanach Zjednoczonych. Po projekcji przewidziana jest dyskusja, na temat filmu, jak również tematów poruszanych w trakcie całego warsztatu.
Celem zajęć jest krytyczna analiza wybranych teorii feminizmu drugiej i trzeciej fali ze szczególnym naciskiem na różnice pomiędzy dominance i non-dominance feminisms jak również ich oddziaływanie na ruch kobiecy i sytuację społeczno-polityczną w Polsce.
Lata 90-te to okres rozwoju koncepcji praw kobiet jako praw człowieka, intensywnej współpracy i konfliktów między organizacjami feministycznymi i zmian w prawie międzynarodowym, które ukształtowały obecną pro-równościową praktykę społeczno- polityczną. W tym kontekście dominance feminism (za Janet Halley), nazywany również feminizmem radykalnym, jest zbiorem teorii dotyczących seksualności, gender i reprodukcji, które stawiają w centrum problem dyskryminacji kobiet, ich nierównego statusu i braku dostępu do władzy. Non-dominance feminism, odwołujący się do kulturowej tożsamości płci i genderowej analizy intersekcjonalnej pyta o systemowe przywileje i korzyści z polityki równościowej lub jej braku.
Rozwój feminizmu prawno-człowieczego w USA na początku lat 90-tych, zbiegł się z pojawieniem się w Polsce niezależnych ruchów obywatelskich, w tym organizacji kobiecych. Udział w międzynarodowym ruchu feministycznym i przyswajanie nowych idei przez polskie środowisko feministyczne musi prowadzić do zadania pytań o specyfikę, różnice i wpływy zachodnich teorii feministycznych. Jednocześnie przyjęcie ram i retoryki praw człowieka przez ruch kobiecy, które pozwalało na odwoływanie się do tradycji opozycyjnej i dialogu z instytucjami państwa w okresie transformacji ustrojowej, również wymaga uwagi.
Problemy podejmowane przez feminizm na poziomie międzynarodowym w latach 90-tych nadal rezonują, są polem konfliktów i politycznej debaty. Czy i jak te konflikty w ramach feminizmu przyczyniały się do zmiany społecznej? Jaką odgrywają rolę obecnie?
W ramach podanych wyżej tematów zajęć omówione zostaną następujące kwestie:
Platforma Pekińska, dokument ONZ wypracowany we współpracy z ruchem feministycznym, wprowadził nie tylko pojęcia takie jak gender i gender mainstreaming do głównego nurtu polityki międzynarodowej, ale również zaproponował państwom członkowskim ONZ, które Platformę podpisały, instytucjonalne mechanizmy prowadzenia polityki równościowej na poziomie międzynarodowym i narodowym.
Kobiece organizacje pozarządowe w Polsce w latach 90. promowały feministyczne podejście do polityki równościowej. Współpraca międzynarodowa, uczestnictwo w konferencjach ONZ, budowanie sieci regionalnych i krajowych pozwalały na wypracowanie programów i mechanizmów politycznego nacisku. Czy i jak różnice teoretyczne w ramach feminizmu wpływały na efektywność i zasięg feministycznych postulatów?
Obszary tematyczne włączone do Platformy Pekińskiej takie jak „gender mainstreaming”, „gender equality”, prawa reprodukcyjne i seksualne, prostytucja i handel kobietami, nadal pozostają istotnymi tematami w dyskursie publicznym. Gender mainstreaming stał się jedną ze strategii przyjętych przez Unię Europejską, a co za tym idzie, również kraje członkowskie UE.
Dwa podejścia dominujące w debacie o prostytucji w latach 90-tych – abolicjonistyczny i deregulacyjny – ponownie stają się istotne nie tylko z perspektywy tworzenia i implementacji mechanizmów prawnych i strategii ich wdrażania, ale również jako „znaki rozpoznawcze” postaw i poglądów w ramach ruchów tożsamościowych.
Rozwiązania prawne przyjęte po 2000
Koniec lat 70-tych i początek 80-tych w amerykańskim feminizmie to okres powstawania propozycji teoretycznych, które zaważyły na kierunkach rozwoju polityki równościowej także w Polsce. Polaryzacja ruchu feministycznego w podejściu do tematu pornografii wpłynęła na propozycje politycznych i prawnych rozwiązań dotyczących praw kobiet, które do tej pory nadają kształt polityce równościowej.
W trakcie zajęć przyjrzymy się wybranym zagadnieniom sztuki kobiet w Europie Środkowo-Wschodniej w wieku XX i XXI z uwzględnieniem aktualnych praktyk artystycznych, instytucjonalnych oraz tekstowych. Punktem wyjścia będą kobiety działające w polu sztuki, ich sprawczość oraz wybory, a tak wykorzystywane przez nie strategie na tle historii, polityki i społeczeństwa. Uwaga poświęcona zostanie Polsce (m.in. Anna Baumgart, Katarzyna Górna, Elżbieta Jabłońska, Aleksandra Kubiak, Katarzyna Kozyra, Natalia LL, Zofia Nierodzińska, Paulina Ołowska, Agnieszka Polska, Jadwiga Sawicka, Siksa), Ukrainie (Anti-Gonna, Kateryna Biłokur, Oksana Briuchowecka, Aleksandra Exter, Ksenia Hnylycka, Zhanna Kadyrowa, Alevtyna Kakhidze, Lesia Khomenko, Lada Nakonechna, Vlada Ralko, Anna Zvyaginceva, Kateryna Lisowenko, Kateryna Jakowłenko) i Białorusi (Zhanna Gladko, Jana Grak, Oxsana Gourynovich, Alina Karpenko, Marina Napryushkina, Lena Pretns). Przyjrzymy specyfice artystycznego dyskursu tworzonego przez kobiety w każdym z tych krajów. Zależy mi również na tym, aby stale aktualizowanym kontekstem była współczesna scena artystyczna każdego z wymienionych krajów, a także niezwykła dynamika budowania i destruowania tematu kobiecości w sztuce.
Podstawowym celem jest zapoznanie uczestniczek i uczestników z wybranymi nurtami krytyki i historii sztuki feministycznej w Europe Środkowo-Wschodniej, a także wydobycie i poszerzenie wiedzy i wrażliwości w sferze recepcji zagadnień sztuki współczesnej na tle społecznym
Zajęcia są pomyślane jako intensywny, propedeutyczny kurs z zakresu historii i teorii psychoanalizy. Ich celem jest dostarczenie lub ugruntowanie wiedzy na temat okoliczności narodzin i rozwoju freudowskiej koncepcji różnicy seksualnej, a także jej losów po drugiej wojnie światowej w Europie i w Stanach Zjednoczonych. Szczególnie istotnym wątkiem naszych rozważań będą relacje między psychoanalizą a feminizmem.
Seminarium będzie poświęcone dyskusji nad sposobami przedstawienia okresu dziewczyństwa i wchodzenia na drogę twórczą pisarek i autorek autobiografii lub dzienników: George Sand, Elizy Orzeszkowej, Zofii Nałkowskiej, Annaïs Nin i Anny Frank. Dyskusje będą osadzone w szerokim kontekście innych przedstawień dziewczyńskości w autobiografistyce kobiecej i kulturze oraz teorii i pojęć wypracowanych w obrębie girl studies, gender studies i life writing.
Tematem zajęć będzie spojrzenie na zagadnienia związane z tym w jaki sposób płeć, orientacja seksualna i tożsamość płciowa wpływają na pozycję danej osoby w relacjach obywatel – prawo. Przyjrzymy się zagadnieniom związanym z pojęciem wolności słowa i mowy nienawiści. Zajmiemy się analizą prawa krajowego, unijnego oraz umów międzynarodowych i konwencji. Będziemy analizować orzecznictwo sądów krajowych oraz ETPCz. Przedmiotem rozważań w trakcie zajęć będzie kilka wybranych zagadnień związanych z tematyką płci i orientacji seksualnej.
Punktem wyjścia do zajęć będzie analiza zapisów Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowych Paktów Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowych Paktów Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej Europejską Konwencją Praw Człowieka) oraz orzecznictwa ETPCz dotyczące pojęcia dyskryminacji. Czym jest dyskryminacja i jakie działania państwa można uznać za dyskryminujące? Czy polskie przepisy zawierając definicję dyskryminacji? Wpływ ustawodawstwa unijnego na zmiany w polskich przepisach. Czy zapisy antydyskryminacyjne stanowią samoistną
ochronę; rola stosowania prawa.
W czasie zajęć dotyczących ustawodawstwa Unii Europejskiej omówimy pojęcia dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej, molestowania, tzw. ciężaru dowodu oraz szeroko dyskutowanego pojęcia „dyskryminacji” pozytywnej. Analizując polskie przepisy przyjrzymy się temu w jaki sposób prawo unijne zostało wprowadzone do krajowego porządku prawnego i czy zrobiono to w sposób właściwy.
Tematem zajęć będzie spojrzenie na prawne aspekty uzgodnienia płci metrykalnej. W kontekście regulacji dotyczących uzgodnienia płci metrykalnej próba odpowiedzi na pytanie czy reguły ustawowe mogą być uznane za dyskryminujące. Krótkie uwagi dotyczące analogicznych rozwiązań w Europie oraz przegląd orzecznictwa ETPCz. W zakresie analizy pojęcia dyskryminacji w związku z orientacją seksualną próba odpowiedzi na pytanie jak wygląda sytuacja prawna dotycząca związków partnerskich i małżeństw osób tej samej płci w Europie. Czy istnienie regulacji dotyczących istnienia związków partnerskich i małżeństw osób tej samej płci stanowi o braku dyskryminacji? Czy
brak takich zapisów w Polsce jest dyskryminujący? Rola UE, orzecznictwo ETPCz.
W trakcie zajęć przyjrzymy się aktualnej debacie politycznej w kontekście ochrony praw grup LGBT+ i temu w jaki sposób manipulacji podlega język oraz wykładnia prawa.
Przedmiotem zajęć będzie również zagadnienie znaczenia płci i orientacji seksualnej a sytuacja uchodźctwa politycznego.
Celem zajęć jest krytyczna analiza głównego nurtu ekonomii z perspektywy płci i przedstawienie głównych założeń Feministycznej Ekonomii (Feminist Economics) w kontekście obecnych wyzwań rozwoju (nierówności, klimat, pandemia etc). Przyjrzymy się prawom i mechanizmom wyjaśniającym działanie gospodarki i pokażemy dlaczego i jak można włączyć do nich perspektywę płci. Pokażemy jak kryzysy, w tym COVID-19, wpłynęły na sytuacje kobiet. Podważymy dogmat ekonomii jako nauki neutralnej wobec płci (podobnie jak fizyka). Pokażemy, że prawa, mechanizmy jak też polityka gospodarcza dyskryminują faktycznie kobiety z uwagi na wyłączenie z nich pracy bezpłatnej (reprodukcja, opieka). Omówimy na czym polega gender bias w ekonomii oraz proponowane kierunki zmian i narzędzia feministycznej ekonomii, która jest już uznanym działem heterodoksyjnego nurtu ekonomii szukającego odpowiedzi na pytania o nowy model rozwoju. Cel zajęć jest zarówno poznawczy jak też analityczny. Z perspektywy feministycznej ekonomii dokonamy analizy procesu polskiej transformacji, strategii rozwoju a także mechanizmów na rzecz równości w ONZ i Unii Europejskiej. Porozmawiamy o perspektywach po-kryzysowej Europy i gospodarki globalnej. A także o feministycznej polityce ekonomicznej dla Polski.
Zajęcia mają na celu zapoznanie studentów z przyczynami, skutkami i etapami rozwoju ruchu kobiecego a zwłaszcza feministycznego na ziemiach polskich i pokazania go na tle innych ruchów europejskich oraz zmian zachodzących na świecie. Obejmują okres od połowy XIX wieku do roku 1945. Studenci poznają najważniejsze postaci związane z ruchem emancypacyjnym, postulaty tego ruchu. Studenci uczą się również analizowania różnorodnych tekstów historycznych: materiałów prasowych, tabel statystycznych, fotografii, ankiet itd.
Tematem zajęć będzie polityka wobec kobiet realizowana w Polsce w latach 1945-1989. Przyjrzymy się komunistycznemu projektowi emancypacjnemu oraz różnym etapom jego urzeczywistniania. Będziemy się zastanawiać nad takimi zagadnieniami jak: awans edukacyjny kobiet, aktywizacja zawodowa, „podwójne obciążenie”, udział kobiet w aktywności politycznej (w tym w działaniach opozycyjnych), konsumpcja i kultura ciała w okresie socjalizmu.W trakcie zajęć analizować będziemy różnorodne źródła: opracowania eksperckie powstałe w latach 1945-1989, ówczesną publicystykę prasową, beletrystykę (we fragmentach), pamiętniki oraz materiały wizualne.
Celem zajęć będzie przyjrzenie się najważniejszym nurtom teorii feministycznych, rozwijających się w latach 60., 70. i 80. XX wieku oraz ich związkom z ruchami kobiecymi, takimi jak Women’s Liberation Movement, Wages for Housework, Mouvement de libération des femmes czy Welfare Mother’s Movement. Temat zajęć oscylował będzie wokół zagadnień związanych z kulturowymi reprezentacjami płciowości i różnicy płciowej. Zakres proponowanych zagadnień obejmował będzie: feministyczną psychoanalizę, feministyczną antropologię, feminizm marksistowski, ekofeminizm, filozofię różnicy płciowej, a także klasyczne już koncepcje pisania i czytania, takie jak écriture féminine czy parler femme.
Zajęcia będą poświęcone ruchowi emancypacyjnemu na ziemiach polskich w końcu XIX wieku i relacjom tego ruchu z kobietami z klasy robotniczej. Poznamy warunki życia i pracy robotnic fabrycznych, służących, szwaczek itd., oraz zbadamy postrzeganie tych kobiet w relacji do ideału mieszczańskiej kobiecości oraz ideału emancypantki intelektualistki. Zbadamy również, jakie postulaty związane z pracą kobiet wysuwały środowiska emancypacyjne (urlopy macierzyńskie, przyzakładowe żłobki i przedszkola, płatna praca w domu) i jak, w zależności od klasy społecznej, patrzono na kobiety podejmujące pracę zawodową. Pracować będziemy na źródłach – poradnikach, artykułach prasowych, broszurach, listach, powieściach z epoki.
Celem konwersatorium jest pokazanie wsi w jej wewnętrznym i regionalnym zróżnicowaniu jako przestrzeni, w której realizuje się feministyczna, oddolna zmiana społeczna. W tym celu przedyskutujemy aktualne badania poświęcone specyfice i zróżnicowaniu społeczności wiejskich z perspektywy płci społeczno-kulturowej. Omówimy przemiany wzorców wiejskich męskości i kobiecości, ich rolę w zmieniających się reprezentacjach i obrazach wsi. Przyjrzymy się zagadnieniom podziału pracy, w tym pracy opiekuńczej, praktykom rodzinnym w wiejskich gospodarstwach i w społecznościach lokalnych/sąsiedzkich; ich związkom z mobilnościom i przemianami wiejskich rynków pracy. Przyjrzymy się specyfice kontroli społecznej w małych społecznościach, ciągłości i zmianie jej form w odniesieniu do wzorców życia rodzinnego, intymnego, nienormatywnych tożsamości i seksualności. Omówimy stare i nowe, niejednoznaczne wzorce sprawczości, indywidualne i zbiorowe formy oporu, a także polityczne, regionalne, ekonomiczne i klasowe uwarunkowania tych przemian różnicujące wsie i doświadczenia jej mieszkańców. Zajmiemy się różnicą płciową w wiejskich społecznościach, zwłaszcza w obszarze władzy, w jej zróżnicowanych, lokalnych instytucjach.
Warsztat interpretacyjny dotyczyć będzie kulturowych aspektów związanych z konstrukcją męskości. Uwzględniona zostanie zarówno perspektywa historyczna, jak i konteksty współczesne. Punktem centralnym warsztatów będzie analiza wybranego tekstu kultury. Wcześniej słuchaczki i słuchacze zapoznają się z najbardziej podstawowymi pojęciami wypracowanymi w obrębie studiów nad męskością, które będą pomocne podczas analizy tekstu.
